1821

Ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1821 πρέπει νά θεωρεῖται δυναμικά. Ὄχι τόσο γιά τά ἀποτέλεσματα πού παρῆγε, ὅσο γιά τίς συνθῆκες ὑπό τίς ὁποῖες ἔγινε.

1. Ἐκμεταλλευθήκαμε μιά εὐνοϊκή συγκυρία, ὅπως εἶχε διαμορφωθεῖ στά Βαλκάνια μετά τὴν ἦττα τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας στούς Ρωσσοτουρκικούς πολέμους.
2. Ἀντιπαρατεθήκαμε μέ 5 ( πέντε ) πανίσχυρες εὐρωπαϊκές δυνάμεις τῆς ἐποχῆς ἐκείνης: τήν Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία, τήν (ἀν)Ἱερά Συμμαχία ( Γαλλία, Ἀγγλία, Αὐστροουγγρική Αὐτοκρατορία ) καί τήν Ρωσσία. Ὁ τσάρος δέν ἐμπόδισε τόν Καποδίστρια στίς κινήσεις του, σκεπτόμενος ὅτι οἱ Ἕλληνες ἐξεγειρόμενοι κατά τοῦ Σουλτάνου, σίγουρα δέν θά ἔβλαπταν τά συμφέροντα τῆς Ρωσσίας. Αὐτό ὅμως δέν σημαίνει ὅτι εἴχαμε τήν βοήθειά της, ὅπως ἄφηνε νά ἐννοηθεῖ ἡ προκήρυξη τοῦ Ἀλεξάνδρου Ὑψηλάντη.
3. Ἡ σύλληψη τοῦ τελευταίου ἀπό τούς Αὐστριακούς, ὅπως λίγα χρόνια πρίν τοῦ Ρήγα Φεραίου, δέν ἦταν μιά φιλοτουρκική κίνηση, ἀλλά μιά διαρκής ὑπόμνηση ὅτι οἱ Μεγάλες Δυνάμεις, ὅπως συνηθίζεται νά τίς λέμε, δέν έπιτρέπουν πρωτοβουλίες τῶν λαῶν ἅμα δέν ἔχουν βεβαιωθεῖ ὅτι ὑπηρετοῦνται τά συμφέροντά τους. Μετά τούς ρωσσοτουρκικούς πολέμους ἡ Ὀθωμανική Αὐτοκρατορία ἔγινε ὁ μεγάλος ἀσθενής. Μέχρι νά ξεψυχήσει ὅμως πέρασε ἑνάμισης αἰώνας περίπου, ἐπειδή δέν εἶχε συμφωνηθεῖ ἡ διανομή έδαφῶν καί πληθυσμῶν καί ἡ κατανομή σέ ζῶνες ἐπιρροῆς ἰσχυρῶν.
4. Ὡς ἐπέτειος τῆς Ἐπανάστασης δέν μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ἡ 25η Μαρτίου, ἀφοῦ πέραν ἀπό τήν ταύτιση ἐθνικοῦ καί θρησκευτικοῦ συμβολισμοῦ, δέν φαίνεται νά τεκμηριώνεται τό ἱστορικό γεγονός ἐπί τοῦ ὁποίου βασίζεται. Ἱστορικά γεγονότα δηλωτικά ἔναρξης ἐπαναστατικοῦ ἀγῶνα εἶναι εἴτε ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Καλαμάτας στίς 23.3.1821 εἴτε ἡ κήρυξη τῆς ἐπανάστασης ἀπό τόν Ὑψηλάντη στό Ἰάσιο στίς 24.2.1821.
5. Ἡ Ἐπανάσταση ἔγινε ἐπί βασιλείας τοῦ Σουλτάνου Μαχμούτ Β', ὁ ὁποῖος, λόγω καί τῆς γαλλίδας μητέρας του εἶχε μεταβάλει τό ὕφος ἐξουσίας ἐπί τό λιγότερο καταπιεστικό. Μέ αὐτό δέν παραχαράσσω τήν ἱστορία προκειμένου νά μήν χαλάσω τόν μῦθο τῆς ἑλληνοτουρκικῆς φιλίας, ἀλλά ἁπλῶς ἐπισημαίνω ὅ,τι ἰσχύει παγκοσμίως καί διαχρονικῶς, πώς δηλαδή ὁ πολύς κόσμος ξεσηκώνεται ὅταν ἔχει πειστεῖ ( ἔστω καί ἄν δέν εἶναι ἀλήθεια ) ὅτι οἱ συνθῆκες εἶναι εὐνοϊκές καί ὅπου νά 'ναι ἔρχεται τό ἐπιθυμητό ἀποτέλεσμα.
6. Τήν ἴδια ἐποχή ἡ λατινική Ἀμερική ξεσηκώθηκε κατά τῶν Ἱσπανῶν γιά τήν ἀνεξαρτησία της. Παρά τό ὅτι τό ὅραμα τοῦ Μπολιβάρ, ὅπως καί τοῦ Ρήγα Φεραίου ἤ τοῦ Γκάντι δέν εὐοδώθηκαν ἀκόμη, δείχνουν τόν στόχο πού θά πρέπει νά ἐκπληρώσουν οἱ λαοί τῆς Νότιας Ἀμερικῆς, τῆς χερσονήσου τοῦ Αἴμου καί τῆς Ἱνδικῆς χερσονήσου, ἀντίστοιχα, ὡς άναγκαία προϋπόθεση γιά τήν έλευθερία τους. Νά ἀντιδιαστείλουμε, ἐπ' εύκαρίᾳ, τήν περίπτωση τοῦ Παναμᾶ, τοῦ ὁποίου ὁ ξεσηκωμός κατά τῆς Κολομβίας τό 1903 ἔγινε μέ ὑποκίνηση τῶν ΗΠΑ, πού ἤθελαν πρόθυμους παραχωρητές τῶν δικαιωμάτων ἐπί τῆς διώρυγας ...
7. Σχετικά μέ τόν ρόλο τοῦ κλήρου ἔχουν λεχθεῖ πολλά. Οἱ δεσποτᾶδες εἶναι καί αὐτοί ἄνθρωποι καί ὁπωσδήποτε ἦταν δύσκολο νά δεχθοῦν αὐτομάτως τό ξεβόλεμα ἀπό τά προνόμια πού ἀπολάμβαναν ἐπί Τουρκοκρατίας. Ὅμως ἀνάλογα φαινόμενα δέν μπορεῖ νά μήν ὑπῆρξαν καί μέ ἄλλες κοινωνικές ὁμάδες. Ἡ μεταστροφή τοῦ Παπαφλέσσα ἀπό τή σύναξη τῆς Βοστίτσας τόν Ἰανουάριο τοῦ 1821 ὥς τήν αὐτοθυσία του στούς Μανιάκους τό 1825 καί ἡ συγκινητική τελευταία παραγγελία του νά ἀποφυλακιστεῖ ὁ Κολοκοτρώνης εἶναι ἐνδεικτική, κατά τόν γράφοντα, τοῦ πῶς λειτούργησαν καί ἐδῶ, τά ἐλαττώματα τῆς φυλῆς μας.
8. Αὐτά τά ἐλαττώματα εἶχαν ἀποτέλεσμα μιά παγκόσμια κακή πρωτοτυπία, ἐμφύλιο σπαραγμό τῶν ἐξεγερμένων μεσοῦντος τοῦ Ἀγῶνα τῆς Ἀνεξαρτησίας! Τελικά ὁ Θεός μᾶς ἀγαπᾶ πολύ περισσότερο ἀπό ὅσο ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες τούς ἑαυτούς μας. Ἄν θέλουμε νά γίνουμε κυνικοί, μπορεῖ νά ποῦμε, παραφράζοντας γνωστή ἀτάκα τοῦ ἑλληνικοῦ κινηματογράφου, ὅτι ἦταν πολλά τά λεφτά, Ἀλέξανδρε ( Μαυροκορδᾶτε ) τοῦ δανείου τῆς Ἀνεξαρτησίας, γιά νά κάτσουν νά τά χάσουν οἱ πιστωτές τοῦ νεοελληνικοῦ κράτους. Ἅρα συνέφερε καί ἄλλους, ἐκτός ἡμῶν, νά μήν ἀποτύχει ἡ Ἐπανάσταση. Ἡ περί τοῦ ἀντιθέτου διαπίστωση τοῦ Γιάννη Σκαρίμπα στό δοκίμιό του "Τό '21 καί ἡ ἀλήθεια" κρίνεται ὑπερβολική. Ἄλλωστε καμμιά ἐπανάσταση ποτέ καί πουθενά δέν πέτυχε διά μιᾶς ὅσα αἰτοῦνταν. Τί θά μείνει νά κάνουν οἱ ἐπερχόμενες γενεές;