Γιά τόν ἱστορικό τοῦ μέλλοντος

Ἄλλη μιά φορά ἀκοῦμε διάφορα περί τῆς πολιτικῆς κρίσης τοῦ 1965 στή χώρα μας, γνωστή καί ὡς Ἀποστασία, σημαδεμένη ἀπό τά Ἰουλιανά καί αἰτιωδῶς συνδεθεῖσα μέ τήν ἑπταετή δικτατορία πού ἀκολούθησε. Οἱ εὐθύνες τῶν πρωταγωνιστῶν ἔτσι καί ἀλλιῶς μεγάλες. Ἀγέννητος ἀκόμη τότε, καθ' ὑπολογισμόν συνελήφθην ὡς κύημα τήν ἡμέρα πού ἡ κυβέρνηση τῶν ἀποστατῶν ἀνατρέπονταν καί ἡ χώρα μας εἶχε τήν εὐτυχία νά μήν "κυβερνᾶται" ἀπό ἀνθρώπους οὔτως ἤ ἄλλως λίγους γιά ἕνα τέτοιο καθῆκον. Ἀνάλογη εὐτυχία θά βίωνε ἡ πατρίδα μας καί ἀπό 17 ὡς 21.11.1989, μετά τήν παραίτηση τῆς κυβέρνησης Γρίβα καί πρίν ἀναλάβει ἡ διακομματική κυβέρνηση τοῦ ἀξιόλογου καί ἀείμνηστου Ξ. Ζολώτα.
Ἄς μήν ξεφεύγουμε ἀπό τό θέμα μας, τά τοῦ 1965. Θά κάνω μερικές παρατηρήσεις μέ στόχο ἀφενός νά βοηθηθεῖ ὁ ἱστορικός τοῦ μέλλοντος καί ἀφετέρου νά κατανοηθεῖ ἡ ἀλληλουχία πολιτική κρίση -> δικτατορία -> ἐθνική τραγωδία.

1. Ὁ Κ. Μητσοτάκης ἦταν ἕνα μόνο πρόσωπο. Ὅσο καί ἄν ἔφταιξε, παρά τά ὅσα λέει, δέν μπορεῖ ἕνας νά παραγάγει μιά τόσο μεγάλη κρίση.
2. Ἡ ταραγμένη δεκαετία τοῦ '60 σημαδεύτηκε ἀπό τήν σταδιακή ἀποχώρηση ἱκανῶν πολιτικῶν τῆς χώρας μας ἀπό τήν ἐνεργό δράση ἤ λόγω θανάτου. Μέ ἐνεργούς τόν Κωνσταντῖνο Καραμανλῆ, τόν Γεώργιο Παπανδρέου ἤ τόν Σοφοκλῆ Βενιζέλο ἡ Ἰουλιανή ἀθλιότητα ἴσως δέν θά εἶχε κάν συμβεῖ.
3. Ὁ Γεώργιος Παπανδρέου ἀφέθηκε στή ροή τῶν γεγονότων, σά νά μήν μποροῦσε νά ἐπηρεάσει τά πράγματα. Ἀπό πουθενά δέν προκύπτει ὅτι ζήτησε ἔστω τό αὐτονόητο, ἐκλογές. Ποιός θά μποροῦσε νά εἶναι κριτής στή διαφωνία βασιλιᾶ - πρωθυπουργοῦ, ἄν ὄχι ὁ λαός;
   
4. Γιατί ὁ Μητσοτάκης δέν ἐφάρμοσε τό ρητό "στήν δημοκρατία δέν ὑπάρχουν ἀδιέξοδα, ὑπάρχουν ἐκλογές"; Μήπως τό κατάλαβε ἐκ τῶν ὑστέρων, διδαχθείς ἀπό τήν κρίση τοῦ 1965 - 1967; Ἐνῶ στά τέλη τοῦ εἰκοστοῦ αἰώνα εἶπε ὅτι ντρέπεται γιά τό '89 (ἔστω ἐπειδή ἤλπιζε ὅτι ὁ φίλος του ὁ Σημίτης μπορεῖ νά τόν πρότεινε γιά Πρόεδρο Δημοκρατίας τό 2000 ), ποτέ δέν μετανόησε γιά τό '65 οὔτε ἔκανε δημόσια αὐτοκριτική. Συνεπῶς ἀποκλείεται νά διδάχθηκε ἀπό τά λάθη του καί ἡ μή ἐφαρμογή τοῦ παραπάνω ρητοῦ εἶναι ἐσκεμμένη πράξη.
5. Γιά τό ἐσκεμμένο τῆς πράξης, δηλαδή συνειδητή ἄρνηση ἐξόδου ἀπό τήν κρίση, ἀποκλείεται νά φταίει μόνο ὁ καί ἀρχιαποστάτης κληθείς. Ἀποκλείεται νά φταίει μόνο ὁ τ. βασιλιάς. Δέν βοηθᾶ στήν ἀναζήτηση τῆς ἀλήθειας ἡ ἐπικοινωνία βασιλιᾶ - πρωθυπουργοῦ δι' ἐπιστολῶν, τίς ὁποῖες φέρεται νά συνέταξε φίλα προσκείμενος στόν Μητσοτάκη ἐκδότης, ὁπότε καταρρίπτεται ἡ ἐκδοχή τοῦ τελευταίου περί ἀδιάλλακτου Ἀνδρέα Παπανδρέου πού παρέσυρε τόν πατέρα του νά μήν δεχθεῖ κανέναν συμβιβασμό μέ τόν βασιλέα κλπ. (Ἀπό τό 1984 πού ἔγινε ἀρχηγός στή Ν.Δ. ὁ Μητσοτάκης, τά ἴδια ἀναμασεῖ ).
6. Νά ὑποθέσουμε λοιπόν ὅτι στά μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ '60 οἱ πολιτικοί μας ἔπαθαν ὁμαδική παράκρουση καί κανείς δέν ἔκανε προσπάθεια ἐξόδου ἀπό τήν κρίση, κάτι πού θά ἦταν πρός τό συμφέρον καί τήν ὑστεροφημία του; Θά ἦταν μιά πρώτης τάξεως εὐκαιρία καί γιά τόν Καραμανλῆ νά διακόψει τήν αὐτοεξορία του στό Παρίσι. Γιατί δέν τό ἔκανε;
7. Ὁ τελευταῖος πρό τῆς δικτατορίας προεκλογικός ἀγώνας τό 1964 ἦταν μόνο ... ἡμερήσιος. Τίς νύχτες οἱ ἀρχηγοί τῶν δύο κομμάτων ἐξουσίας, Γ. Παπανδρέου καί Παναγιώτης Κανελλόπουλος, καλοῦνταν σέ συσκέψεις γιά τήν ἀντιμετώπιση τουρκικῶν προκλήσεων στήν Κύπρο. Λίγους μῆνες ἀργότερα, τό καλοκαίρι τῆς ἴδιας χρονιᾶς, τουρκικά ἀεροπλάνα θά βομβάρδιζαν τήν Κύπρο μέ ναπάλμ, πρόβα γιά τό 1974, Ἕλληνες τῆς Κωνσταντινούπολης θά ἀπελαύνονταν σέ ἀντίποινα γιά τά δῆθεν δεινά τῶν τουρκοκυπρίων καί ἕνας βρεττανός στρατιωτικός θά χάραζε μέ πράσινο στυλό τήν γραμμή ἀντιπαράταξης στόν χάρτη τῆς Κύπρου ( ἐξ οὗ καί ὁ ὅρος "πράσινη γραμμή" ), ἡ ὁποία ἔμελλε 10 χρόνια μετά νά γίνει πραγματικότητα, μέ μικρές παρεκκλίσεις.
8. Τό ἴδιο καλοκαίρι, ὁ Γεώργιος Παπανδρέου, ἐπισκεπτόμενος τίς Η.Π.Α., θά ἀρνοῦνταν νά συναινέσει στά ὅσα ἑτοίμαζαν γιά τήν Κύπρο οἱ ... σύμμαχοί μας. Ἡ ἔκρηξη τοῦ προέδρου Τζόνσον καί τά ἀπαξιωτικά καί προσβλητικά γιά τό πολίτευμά μας πού τήν συνόδευσαν δείχνει πώς ἡ λύση μιᾶς ἀμερικανικῆς κατασκευῆς δικτατορίας ἦταν μέν εὔκολη, ἀλλά φαίνεται πώς εἶχαν ἀντιληφθεῖ τά μεσομακροπρόθεσμα μειονεκτήματά της. Γιά τοῦτο καί δέν ἔγινε ὅτι στόν Παναμᾶ τό 1903. Τήν ἄρνηση τῆς κολομβιανῆς κυβέρνησης νά συμφωνήσει μέ τίς Η.Π.Α. γιά τήν διώρυγα ἀκολούθησε, αὐθημερόν (!), ἐξέγερση στήν έπαρχία τοῦ Παναμᾶ, κολομβιανοῦ ἐδάφους τότε, γιά τήν ἀνεξαρτησία ἀπό τήν ... κολομβιανή κατοχή. Ὡστόσο δέν ἔγινε δικτατορία γιά τήν ἀνατροπή τῆς κυβέρνησης Γ. Παπανδρέου τό καλοκαίρι τοῦ 1964.
9. Τά γεγονότα τῆς περιόδου 1965 - 1967 δείχνουν πώς ἀναζητήθηκαν πολιτικοί πρόθυμοι νά συναινέσουν στήν καί νά προσυπογράψουν τήν διχοτόμηση τῆς Κύπρου. Ἡ ἀποστολή τῆς μεραρχίας ἀπό τήν κυβέρνηση Παπανδρέου στήν Κύπρο καί ἡ διατήρησή της ἐκεῖ ἀπό τίς κυβερνήσεις τῶν ἀποστατῶν σημαίνει πώς οἱ στερούμενοι λαϊκῆς νομιμοποίησης ἀποστάτες δέν ἄντεχαν νά γίνουν ἐκτός ἀπό πολιτικοί καί ἐθνικοί προδότες.
10. Ἀναπόφευκτο ἦταν νά φθάσουμε στήν δικτατορία, στή διάρκεια τῆς ὁποίας ἡ μεραρχία ἀπεσύρθη καί ἄνοιξε ὁ δρόμος γιά τούς εἰσβολεῖς. Ὅταν ἔπεσε ἡ δικτατορία ἤμουν μόνο 8 χρονῶν. Ἕνα πρᾶγμα μπορῶ σίγουρα νά τούς καταλογίσω: τήν ἄρνηση, μέχρι ψυχοπάθειας, τοῦ Παπαδόπουλου καί τῶν συνεργατῶν του νά δώσουν κατάθεση στό δικαστήριο τῆς Ἱστορίας. Τόσα χρόνια μετά μόνο κάποιες γελοῖες συνεντεύξεις τοῦ Παττακοῦ καί ἀναμασήματα τῶν γνωστῶν ἀνοίκειων ἰσχυρισμῶν τους ἔχουμε ἀκούσει. Βέβαια, φταῖνε καί οἱ δημοσιογράφοι πού ρωτοῦν μόνο ἄσχετα.
11. Μετά ἀπό τά παραπάνω, διατυπώνω ἕνα βασικό ἐρώτημα γιά τόν ἀμερόληπτο ἱστορικό ἐρευνητή τοῦ μέλλοντος. Κατά πόσον γνώριζαν οἱ Ἕλληνες πολιτικοί, τουλάχιστον τῶν δύο κομμάτων ἐξουσίας, τήν σχεδιαζόμενη διχοτόμηση τῆς Κύπρου καί ἄν ἡ πολιτική ἀνωμαλία τῆς δεκαετίας τοῦ '60, ἡ ὁποία κλιμακώθηκε, ἀπό τή δολοφονία Λαμπράκη τό 1963 μέχρι τό πραξικόπημα τοῦ 1967, ἦταν προμελετημένη αὐτοαπομάκρυνσή τους ἀπό τήν ἐξουσία, ὥστε ἡ καυτή πατάτα τοῦ Κυπριακοῦ νά μήν βρεθεῖ σέ χέρια πολιτικοῦ. Οἱ δικτάτορες ἦταν βολικοί γιά μιά τέτοια ἐθνική βρωμοδουλειά καί μαζί μέ τήν κατακραυγή γιά τήν κατάλυση τοῦ πολιτεύματος θά μποροῦσαν νά σηκώσουν καί ἐκείνη τῆς ἐθνικῆς προδοσίας.
12. Ὁ παραπάνω ἰσχυρισμός εἶναι μιά ἀνοιχτή ὑπόθεση. Κατ' οὐδένα τρόπο παρέχει ἄλλοθι στούς δικτάτορες, βλ. καί σημεῖο 10, παραπάνω. Ἐπιχειρῶ, μαζί μέ αὐτούς, νά δείξω ὅτι καί τῶν πολιτικῶν οἱ εὐθύνες εἶναι τεράστιες. Γιά τοῦτο, οἱ λεγόμενες "ἰσχυρές" κυβερνήσεις εἶναι ἀνίσχυρες καί ἐπικίνδυνες γιά τήν πατρίδα. Κακή κληρονομιά τῆς περιόδου 1965 - 1967 εἶναι καί ἡ συρρίκνωση τοῦ ρόλου τῆς Βουλῆς σέ ἐκ τῶν ὑστέρων ἐγκριτή προειλημμένων σέ ἐξωθεσμικά κέντρα ἀποφάσεων καί ἡ μετατροπή τῶν βουλευτῶν σέ κομματικό κοπάδι. Μπορεῖ οἱ δικτάτορες καί οἱ βασιλεῖς νά ἔφυγαν, ἀλλά οἱ ἀντιδημοκρατικές τους πρακτικές βρίσκουν μιμητές πολλούς ἐκ τῶν δῆθεν δημοκρατῶν.
13. Πρόληψη τῶν παραπάνω μπορεῖ νά γίνει μέ τήν διασπορά τῆς ἐξουσίας σέ περισσότερα κόμματα, τόσο μέσα στήν κυβέρνηση, ὅσο καί μεταξύ τῶν διαφόρων βαθμίδων ἐξουσίας. Δηλαδή, κυβερνήσεις συνεργασίας καί ἀνάδειξη δημάρχων, νομαρχῶν καί συνδικαλιστῶν κατά προτίμηση ἀπό τήν ἀντιπολίτευση, γιά νά ὑπάρχει ἰσορροπία.
14. Ὁ ἐκ τῶν πρωταγωνιστῶν τῆς κρίσης τοῦ 1965 - 1967 Παναγιώτης Κανελλόπουλος φαίνεται πώς ὡρίμασε ἀπότομα τή νύχτα τῆς 21ης Ἀπριλίου, ὅταν συνελήφθη ἀπό τούς πραξικοπηματίες. Σέ τηλεοπτική ἐκπομπή ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ '80, ἐρωτηθείς γιά νά συγκρίνει τίς δικτατορίες τῆς 4ης Αὐγούστου καί τῆς 21ης Ἀπριλίου, ἀπάντησε ὅτι ὁ καλύτερος καί ὁ χειρότερος δικτάτωρ ἠθικά εἶναι ἴσοι, πρός τά κάτω, ὡστόσο ἡ πρώτη φαίνεται νά διάβρωσε λιγότερο τή χώρα καί μιά ἀπόδειξη γιά αὐτό εἶναι ἡ ἐπιτυχής ἐπιστράτευση τῆς 28ης Ὀκτωβρίου 1940, ἐν ἀντιθέσει μέ τῆς 21ης Ἰουλίου 1974. Ὁρμώμενος ἀπό αὐτό, θά προεκτείνω τήν συλλογιστική τοῦ Κανελλόπουλου, προτρέποντας νά συγκριθεῖ τό κίνημα στό Γουδί τό 1909, πού ἔφερε τόν Ἐλευθέριο Βενιζέλο, μέ τό πραξικόπημα τοῦ 1967, πού ἔφερε δικτατορία. Ἄς εἶναι ὑπόμνηση γιά τούς ἐπίδοξους σωτῆρες, ἀκόμη ( καί ἰδίως! ) καί ἄν φέρουν δημοκρατικό μανδύα.